İstanbul Kadın Müzesi

Konu Başlıkları

Galeri

Türk Halk Müziği

"Efendim, 1940'larda Türk Halk Müziği'nde, halk müziği sazları sadece kendi yörelerinde kullanılıyordu. Ve bu sazları çalanlar notist değillerdi. Zaten o günlerde radyoda doğru düzgün türkü okunmazdı. Çünkü radyonun böyle bir şubesi yoktu. Sanat müziği içinde anılırdı türküler. Daha sonra bu ayrımı yaptılar. Tabii bu çok isabetli oldu. Bu nedenle ben başlarda Türk musikisi enstrümanlarıyla okudum. Mecburdum notist arkadaşlar edinmeye. Okuduğum türküleri ben taşıyıp getirdiğim için çok rahattım. Söylediğim türkülerin notalarını ben yazıyordum. Musiki üstadları çalıyorlardı. (...)

Biz Anadolu çocuğuyuz. Konuşmaya başladığım günden bu yana türkü okuyorum diyebilirim. Çocuklar, özellikle doğuda, konuşmaya türkü söyleyerek başlarlar. (...)

Eşimin işi sebebiyle bütün Anadolu'yu dolaştım. Dolaştığım yörelerin şarkıları beni adeta büyüledi. Nerdeyse her gün yeni bir türkü öğreniyordum. Anadolu seyahatlerimiz bitip İstanbul'a döndüğümde elinde yüzlerce türkü vardı. İstanbul'da meşhur hoca Artaki Candan'dan ders almaya başladım. Bağlama zaten çalabiliyordum. Özel izinle bir süre konservatuarın nota ve solfej derslerine katıldı. Nota ve solfej de öğrendim. (...)

1943'te, o günlerde Beyoğlu Postanesi'nin üst katından yayın yapan İstanbul Radyosu'nda Halk Türküleri solisti olarak çalışmaya başladım. Küçükçiftlik Parkı gazinosu ve Tepebaşı'ndaki Novotni Gazinosu'nda sahneye çıktım. Böylece ilk profesyonel halk türküleri sanatçısı oldum. (...)

Repertuarımdaki türküleri, söylendiği yörenin ağzıyla okudum ve o yörenin giysilerini sahnede kullandım. Elimde de her zaman salladığım ipek bir mendil bulunurdu."
(Zehra Bilir )

Zehra Bilir dinleyicilerini şaşırtıyor

2 Haziran 1944, Maçka'daki Küçükçiftlik Parkı

Ortadaki havuzun çevresine serpiştirilmiş masalara kurulmuş şık beyefendiler ve süslü hanımefendiler bu sıcak yaz akşamında Türk müziğinin ünlü seslerini dinlemeye gelmişler… Gazetelere verilen ilanlara göre kadroda kimler yok ki… Bestekâr Selahaddin Pınar, keman üstadı Necati Tokyay, kemençeci Aleko Bacanos, piyanist Valantin Taskin, udi, piyanist Yorgo Bacanos, cümbüşcü Cemal Cümbüş, kanuni İsmail Şençalar, darbukacı Hasan Tahsin Parsadan, kemani İsmail Özsoy, neyzen Nihat, okuyucular Agyazar Efendi, Aksaraylı Yaşar, Can Akşit, Emine, İbrahim, solist Lütfi Güneri… Gecenin assolisti ise ses kraliçesi namıyla maruf Hamiyet Yüceses… Gecenin sonuna doğru assolistten önce anons edilen kadın sanatkârın hali çok ilginç. Uzun boylu, endamlı ve yüzü daima gülen bir kadın sanatkâr sahneye bol kesimli Anadolu işi bir şalvarla çıktı. Elinde de, parmakları arasına sıkıştırılmış, kırmızı renkli bir mendil vardı. Müziğin ritmine göre folklorik bir edayla sağa sola sallıyor… Türk sanat müziği sazları eşliğinde gür ve şiveli okuyuşuyla bir Gaziantep türküsü tutturmuş...

"Kime kin ettin de giydin alları,
Yakın iken ırak ettin yolları,
Mihnet ile yetirdiğim gülleri,
Vardın gittin bir soysuza yoldurdun,
Kime kin ettin…"

Seyirciler ilk kez dinledikleri bu sese ve yoruma önce şaşkınlıkla yaklaşıyor ama ikinci, üçüncü türküde artık kabul ediyor, hakkını veriyorlar. Sahnelerde türkü ilk kez söyleniyor.
Ali Can Sekmeç, "Yaşadıklarını Zehra Bilir, Kimse Bilmez", chronicledergisi.com, erişim 11.4.2012.

Zehra Bilir'in türkü koleksiyonundan örnekler

Helvacı helva türküsü

Sen bu yaylaları yaylayamazsın

Habudıyar

Kalenin Bayır Düzü

Zehra Bilir'in, sahnede kullanmış olduğu kostümlerinden birini, halk türküleri sanatçısı Necla Akben'e armağan edişi ve Tiridine bandım türküsü (solist Necla Akben)

Zehra Bilir sanatı hakkında Nurhan Damcıoğlu ile konuşuyor

Plakları (seçki)

"Sahibinin Sesi Plak Şirketi'yle 1939′dan 1955 yılına kadar 31 adet 78 devirli plak doldurdum."
(Zehra Bilir )

• Öyledir yar öyledir (ilk plak)
• Al almayı daldan al (ikinci plak, 1941)
• Karanfil ocak ocak
• Delilo
• Konyalım,
• Diyarbakır şad akar
• Yekte anam yekte
• Kalenin bayır düzü
• Nere gidem şu sarhoşun elinden
• İki gemi yan yana
• Sen bu yaylaları yaylayamazsun
• Kaçma güzel kaçma ben adam yemem (1949)
• Tiridine tiridine bandım
• Baba ben dervişmiyem
• Habudiyar
• Makaram sarı bağlar
• Asmalar kol uzatmış dallara

Operet Dansçısı Zehra Bilir

"Çocukluğumdan itibaren içimde sanata karşı bir ilgi besliyordum. Gazetede okuduğum bir ilanın ardından İstanbul Şehir Tiyatrosu'na başvurdum. O yıllarda tiyatronun sanat yönetmenliğini Muhsin Ertuğrul yapıyordu. Muhsin Ertuğrul, başvuran bir kaç kişiyle birlikte beni de tiyatroya kabul etti. O dönemde Şehir Tiyatrosu yeni bir dal olarak operetler sahnelemeye başlamıştı. Birkaç kişiyle birlikte beni bale bölümüne aldılar. Bedia Muvahhit, Vasfi Rıza, Muammer Karaca, Feriha Tevfik, Hazım Körmükçü gibi sanatçıların oynadığı Lüküs Hayat, Üç Saat ve Deli Dolu gibi operetlerde dans ettim."
(Zehra Bilir )

Eğitimci Zehra Bilir

Zehra Bilir, İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuvarı'nda 1990'lı yıllarda Halk Türküleri bölümünde öğretim görevlisi olarak çalışmıştır.

• İlköğrenim: Arapkir İlkokulu, Malatya
• Ortaöğrenim: Kayseri
• Usul ve solfej öğretmeni: Artaki Candan-Terziyan (besteci ve kanun sanatçısı)
• İstanbul Konsevatuarı: Misafir öğrenci

• Annesi:Bilgiye ulaşılamadı.
• Babası:Harutyun (1. Dünya Savaşında askerdi. Cepheden geri dönmedi)
• Erkek kardeşi:Garbis
• Oğlu:Ergün Bilir
• Torunları:Zehra Rengin Bilir, Ali Berker Bilir
• Büyük torunu:Eylül Yağmur Sever
• Evlilik:Selahattin Bilir (mühendis), Necmi Ergener (hukukçu)
• Dostları:Artaki Candan Terziyan (besteci, kanun virtüözü, Sahibinin Sesi plak şirketinin müdürü), Vahram Gesaryan (Sahibinin Sesi plak şirketi sahibi), Agop Ayvaz (Kulis tiyatro dergisi (1946-1966) yayımlayıcısı), Feriha Tevfik (Türkiye'nin ilk güzellik kraliçesi, 1929), B Bedia Muvahhit (sinema ve tiyatro sanatçısı), Vasfi Rıza (tiyatro sanatçısı), Muammer Karaca (tiyatro sanatçısı), Hakkı Derman (keman sanatçısı), Nesrin Sipahi (klasik Türk müziği solisti), Fatma Girik (sinema sanatçısı), Rıza Ahıska (klasik Türk müziği solisti), Zeki Müren (klasik Türk müziği solisti), Safiye Ayla (klasik Türk müziği solisti), Cevdet Çağla (klasik Türk müziği bestecisi), Hamiyet Yüceses (klasik Türk müziği solisti), Perihan Altındağ Sözeri (klasik Türk müziği solisti), Müjdat Gezen (tiyatro sanatcısı), Alaattin Palandöken (saz sanatçısı, diş hekimi), Hikmet Feridun Es (gazeteci), Bercuhi Berberyan (gazeteci, yazar, rejisör) Semiha Es (fotoğrafçı) .

TRT'de Anı Programı

Anısına Sokak Adı

1985 yılında Arapgir'de (Malatya) Zehra Bilir'in doğduğu evin bulunduğu caddeye "Zehra Bilir" adının verilmiştir.

Anısına Video

Ali Can Sekmeç, "Yaşadıklarını Zehra Bilir, Kimse Bilmez", chronicledergisi.com.

"Zehra Bilir (Eliza Surhantakyan)", bedriozdemir.com .

"Heranuş Seher, Mehmet Ruhi, Eliz Zehra", hayatoldugugibi.blogspot.de .

"Türkü ana artık yok", yenişafak.com, 2.7.2007.

"'Türkü Ana' Zehra Bilir vefat etti", Zaman.com, 30.6.2007.

"Türkü Ana vefat etti", 30.6.2007, milliyet.com.

Coşkun Yerli, "Son Şehzade ", ykykultur.com.tr/dergi , Sayı: 95 / Haziran 2006 .

Mine Şenocaklı, "Ne olur, bana bir çukur bulun", sabah.com.tr, 12.3.2002 (11.4.2012).

Zehra Bilir'in çalışmalarını anlattığı bölümler için yararlanılan kaynaklar:

• Mine Şenocaklı, "Ne olur, bana bir çukur bulun", sabah.com.tr, 12.3.2002 (11.4.2012).
• Ali Can Sekmeç, "Yaşadıklarını Zehra Bilir, Kimse Bilmez", chronicledergisi.com, (11.4.2012).

Zehra Bilir tanıtım sayfasındaki görseller için kaynaklar:

• http://www.youtube.com/watch?v=WMYJStiaHgg