İstanbul Kadın Müzesi

Konu Başlıkları

Galeri

Roman

Sırpuhi Düsap, bilinen ilk Ermenice yazan kadın romancıdır. Ermenice deneme, makale ve romanlarında, kadınların yaşam modellerini seçimde ataerkil sistemin kurallarından bağımsız karar vermelerinin önemi konusunu işlemiştir.

"İki cins arasında eşitlik olduğunda, yani hayatın zevklerinde, cezalarında, çalışmada ve ödüllendirmede eşitlik sağlandığında zincirler kırılacak, riyakârlık son bulacak ve toplum, güçlerin eşitsizliğinden kaynaklanan kayıpları telafi edip dengeye ulaşacaktır."

"Avrupa'da ilan edilen o yüce ilkeler, yani özgürlük ve eşitlik ilkeleri, açıkça büyük laflar olarak kaldılar. Bu nasıl eşitliktir ki insanlığın yarısını erkekliğin ayakları dibine serer? Bu ne biçim özgürlüktür ki kadını karşı çıkmaktan, bir işe girişmekten, itiraz etme hakkından yoksun bırakır? Bu nasıl güçtür ki erkeklere, "Korkmadan çalış, istediğin yöne ilerle, özgürsün!" diye seslenirken, kadınlara 'Zincirlerinin tadını çıkar ve sakın ses çıkarma!' der."
(Sırpuhi Düsap, Mayda)
Lerna Ekmekçioğlu; Melissa Bilal, Bir Adalet Feryadı: Osmanlı'dan Türkiye'ye Beş Ermeni Feminist Yazar, İstanbul, 2010, ikinci baskı, s.109).

Sırpuhi Düsap, ilk romanı Mayda'nın (1882) önsözünde haksızlığa ve ön yargılara karşı olduğunu ve kadın cinsini engelleyen zincirlerin kendisini öfkelendirdiğini belirtmiştir. Kadın "toplumun zavallı kurbanı" olmamalıdır. Ermeni erkek entellektüeller, Mayda romanında sunulan rol modellerinden rahatsızlıklarını belirten eleştiri yazıları yazarlar.

"Mayda'nın yayımlanması birçok erkeğin fazlasıyla canını sıktı ve onları dehşete düşürdü. Neden bu can sıkıntısı? Neden bu öfke? Eğer benim söylediklerim meşruysa, o zaman ben adalet davasına hizmet ediyorum demektir ve bu, korku ve öfke yerine şükran doğurmalıdır."
(Sırpuhi Düsap)
Lerna Ekmekçioğlu; Melissa Bilal, Bir Adalet Feryadı: Osmanlı'dan Türkiye'ye Beş Ermeni Feminist Yazar, İstanbul, 2010, ikinci baskı, s. 60.

Sırpuhi Düsap'ın romanları açık saçık anlamını içeren "dekolte" edebiyat, yani toplumun değer yargıları dışında olan ve yazılması ve okunması utandırıcı olarak nitelendirilerek eleştirilmesine rağmen, yazılarındaki feminist talepler, Ermeni kadınlar arasında yankı buldu. Sırpuhi Düsap araştırmacısı Maral Aktokmakyan, Sırpuhi Düsap'ın Mayda romanının, onun en asi duruşlu eseri olduğunu belirtmiş ve romandaki kahramanlardan Sıra Hanım'ın Mayda'ya tekrar sevebilmesini öğütlediği bölümlerin, dul ve çocuklu bir kadın için yakışıksız bulunarak "dekolte" eleştirisine yol açtığını yazmıştır.

Deneme, Makale ve Kitapları

"Kadınlar çalışın, çalışın ki önyargılar ayaklarınızın altında paramparça olsun; ayağa kalkın, çalışmaktan utanmayın, insanlığın çağrısı budur."
(Sırpuhi Düsap)

Sırpuhi Düsap, İstanbul ve İzmir`de yayımlanan çeşitli gazetelere yazdığı makalelerde, ekonomik ve toplumsal özgürlügü olmayan kadının durumunu sorgulamıştır. İlk Osmanlı Ermeni feminist kadın yazar ve savaş karşıtı fikirleri savunan Zabel Yesayan (1878-1934), Silihdari Bardezneri (Silahdarın Bahçeleri) adlı anı kitabında, ilk gençlik çağlarında kadın arkadaşlarıyla birlikte Düsap`in yazılarını okuduklarını, kendi deneyimlerini ve maruz kaldıkları haksızlıkları tartışırken bu yazıların etkisinde olduklarını anlatmaktadır:

"Bayan Düsap edebiyat dünyasına atılmaya aday olduğumu duyduğunda, bu yolda kadınları defne yapraklı taçların çok dikenlerin beklediği konusunda beni uyardı. Bizim gerçekliğimizde, bir kadının ortaya çıkıp kendisine bir yer edinmek istemesine tahammül edilmediğini, bunu aşabilmek için, vasatın çok üzerine çıkmak gerektiğini söyledi ve ekledi: "Bir erkek vasat bir yazar olabilir, ama bir kadın asla."
Zabel Yesayan, Silihdari Bardezneri/ Silahdar'ın Bahçeleri, Yerevan, 1935, s. 203.

Eserleri

• Mayda, İstanbul, 1883
• Siranuş, İstanbul, 1884
• Araksiya ya da Mürebbiye, İstanbul, 1887

• "Kadınların Eğitimi", 1880
• "Kadınların Çalışması İlkesi", Arevelyan Mamul, Oriental Press, 1881.
• "Ganants Ankordzutyunı" (Kadınların Çalışmaması), Amenun Daretsuytsı {Herkesin Yıllığı, Venedik, 1926} içinde, ss. 239-243. 1885 tarihli bu yazının ilk yayımlandığı kaynak tesbit edilememiştir.

Sırpuhi Düsap özel eğitim almıştır.

• 1864Tibrotsaser Hayuhyats Ingerutyun (Okulsever Ermeni Kadınlar Birliği) bünyesinde Tıbrotsaser Diagnants Varjarart'ı (Okulsever Kadınlar Okulu) kurdu.
• 1879 Ermeni kızlarını eğiten ve öğretmen yetiştiren Tıbrotsaser Hayuhyats Ingerutyun kuruluşunun (Okulsever Ermeni Kadınlar Birliği) başkanı oldu.

• Annesi:Nazlı Vahanyan (1859'da Surp Hırispsimyants Kız Okulu ve 1964'de de Ağkadakhınam Dignants Ingerutyun, Fukaraperver Kadınlar Cemiyeti, kurucusu ve Kalfayan Yetimhanesi ile Naregyan ve Hamazkyats okulları çalışanı)
• Babası:(Bilgiye erişilemedi)
• Erkek kardeşi: Vahan Efendi (Hovhannes/Ohannes Sarkis Vahanyan, Ohan Vahan), Kimyager, Ermenicedeki ilk kimya kitabının yazarı
• Kızı:Dorin Düsap
• OğluEdgar Düsap
• Yeğenleri: Astine Vahan-Serviçen, Araksi Vahan - Gülbenkyan
• Evlilik: Paul Düsap, piyanist, besteci, orkestra şefi (Paul Düsap, Sultan Abdülhamid döneminde (1876-1909) Guatelli Paşa'dan sonra Mızıka-i Hümayûn şefi olduğu için paşa ünvanı verildi ve adı Düsap Paşa oldu)
• Dostları: Zabel Yesayan (yazar), Reteos Berberyan (eğitimci, yazar)

2020
İstanbul Kadın Müzesi'nin, Sırpuhi Dusap'ın 140. doğum günü için hazırladığı video için tıklayınız.

2020
NİSVAN grubunun, Logofet Fuad isimli bir yazar tarafından Demet Dergisi'nde (1908) yazılmış Ermeni Feminist Yazarlar Söyleşisi serisinden Sırpuhi Düsap'ın kısa biyografisi ve eserlerinden seçmelerin seslendirilmesi.

• Ermeni Feminist Yazarlar Söyleşisi, hrantdink.org, 9.3.2011. (8.4.2011)
• Maral Aktokmakyan, Sırpuhi Düsap: Ermeni Kadın Edebiyatının Başlangıcı, Agos, Kırk-Kitap Eki, İstanbul, 2009.
• Lerna Ekmekçioğlu; Melissa Bilal, Bir Adalet Feryadı – Osmanlı'dan Türkiye'ye Beş Ermeni Feminist Yazar 1862-1933, İstanbul, 2010, 2. Baskı.
• Rober Koptaş, "Sırpuhi Düsap'a bir mezar Taşı", hayatoldugugibi.blogspot.com , 1.9.2006. (19.12.2011)
• HAY-GIN Kadın Platformu (Ed.) "Sirpuhi Düsap ve Dekolte Edebiyat", Pazartesi Dergisi, 5/2004, No: 90.
• "Sırpuhi Düsap ve Dekolte Edebiyat", Bianet, 15.5.2004. (19.12.2011)

Sırpuhi Dusap tanıtım sayfasında yararlanılan kaynaklar:

• Bkz. Hakkında Yazılanlar bölümü.
• Lerna Ekmekçioğlu; Melissa Bilal, Bir Adalet Feryadı – Osmanlı'dan Türkiye'ye Beş Ermeni Feminist Yazar 1862-1933, İstanbul, 2010, ikinci baskı.
• Şeref Etker, "Vahan Efendi (H.S. Vahanyan) ve Kimya Biliminin Temel İlkeleri / Isgızpunk Kimiagan Kidutyan, İstanbul, 1853" Osmanlı Bilimi Araştırmaları, XIII/2 (2012), s. 64. (26.7.2015)

Sırpuhi Dusap tanıtım sayfasındaki görseller için yararlanılan kaynaklar:

• Aras Yayınevi arşivi

İstanbul Kadın Müzesi® (İKM), Sırpuhi Düsap tanıtım sayfasındaki desteği için Maral Aktokmakyan'a ve Sırpuhi Düsap fotoğrafları için Aras Yayınevi'ne teşekkür eder.