İstanbul Kadın Müzesi

Konu Başlıkları

Galeri

Yazar

"Fâzıla o gece ilk defa kocasını beklemeyip, yatağına girdi, uyudu. Hem de pek güzel uyudu. Remzi'nin geldiğini, hafif olan uykusu arasında duyduysa da, duymamış gibi davranıp kalkmadı. Ertesi günden itibaren Fâzıla kitaplarıyla, piyanosuyla ilgilenmeye ve gelin olduğundan beri unutmuş olduğu dostlarıyla görüşüp konuşmaya başladı. Sıkılmıyor, aksine çok güzel vakit geçiriyordu."
(Fatma Aliye, Muhadarat, İstanbul, 2005, s.196)

"Şebib, Fâzıla'nın parasını verdikten sonra ona olan davranışlarını değiştirdi. Fakat Fâzıla ona karşı tavrını hiç değiştirmiyordu. Şebib, hizmetçisinin imalı hareketlerinden anlamadığını ve hiç şakaya gelmediğini gördü. Şimdi ona, eğer annesinden çekiniyorsa bir şey demeyeceğini söyleyip, parasını annesine vermiş olduğunu bildirdi.

Fazıla Şebib'e:
- Hizmet etmek için olduktan sonra annenizin malı olmuşum, sizin olmuşum, bence bir fark yok! Ben hepinizi efendi tanırım, fakat başka bir maksat için beni satın aldınızsa alırken bunu bana sordunuz mu? Ve böyle bir şart koydunuz mu? demesin mi? Şebib şaşırdı. Fazıla sözüyle de onu yenmişti. Çünkü odalık almak üzere alınacak hizmetçiye, 'kız, beni ister misin?' diye sormanın adet olduğunu Şebib de biliyordu. Şebib, Fâzıla'nın bu sözü altında ezildi."
(Fatma Aliye, Muhadarat, İstanbul, 2005, s. 317)

Muhadarat, Fatma Aliye'nin 1892 yılında kendi adıyla yayımladığı ilk romanıdır. Bu romanında, bir kadının ilk aşkını unutamayacağı varsayımına karşıt bir tez geliştirdi.

Fatma Aliye 1891 yılında ilk romanı olan Hayal ve Hakikat'ı, yazar Ahmed Mithat Efendi ile birlikte yazdı. Romanda kadın kahramanla ilgili bölümler Fatma Aliye Hanım, erkek kahramanla ilgili bölümler Ahmed Mithat Efendi tarafından yazılmıştır. Roman Bir kadın ve Ahmet Mithat imzasıyla yayımlandı.

1893 yılında Chicago'da (ABD) hazırlanan Dünya Kadın Kütüphanesi Kataloğu'nda Fatma Aliye'nin eserleri de yer almıştır.

Çevirmen Fatma Aliye

Fatma Aliye Fransızca dilini kendi çabası ile öğrendi. İlk çevirisi Meram adıyla yayımlanan George Ohnet'in1888'de yazdığı Volente isimli romanıdır. Bu kitabını "Bir Hanım" imzası ile 1889 yılında yayımladı.
Fatma Aliye ilk çevirisinden sonraki çevirilerinde Mütercime-i Meram takma adını kullandı.

Makale yazarı Fatma Aliye

Fatma Aliye Hanım'ın, büyük çoğunluğu Hanımlara Mahsus Gazete'de olmak üzere, İnkılâb, Malûmat, Servet-i Fünûn,Tercümân-ı Hakikat, Ümmet, Malûmat ve Mahasin gibi döneminin dergi ve gazetelerinde yayımlanmış 40'a yakın makalesi vardır.

"(…) Kız evlatlardan öyle valideler yetişmelidir ki, hem oğullara ilk mektep vazifesini ifa etsin, hem de oğul delikanlı olup da mekatibi âliyeye gidince hanesindeki validesini kendisine yabancı bulup da onu beğenmemezlik etmesin. Bu vechile kadınlığı hakir görmesin. (…)

Kadın terbiye-i evlada ne kadar çalışsa ve aguşu maderanesi ilk mektep olmaya ne derecelerde şayam bulunsa evlada iyi bir numune alamayacak bir pederin evladın alacağı terbiye-i esasiye ve tutacağı etvar ve harekata pek büyük tesiri olur.

Aileden alınacak terbiye-i esasiye insanın o kadar iliklerine geçer ki mektep ve tahsilin bunu geçiremediği pek çok defalar görülüyor. Zevcin zevceye muamelesi, istikbalde zevc olacak oğlun zevcesine olacak muamelatını ihzar eyler."
(Fatma Aliye Hanım Evrakı, Atatürk Kitaplığı, 9/1 sıra numaralı belge)

"Feministler kazanmakta oldukları hukuka topla, tüfenkle nail olmadılar. Bu vechile kadınlar kılıçla, mermi ile yaralanmadılar. Kendilerinin nısf-i diğerleri olan erkeklerden muhalefette bulunanların irad eyledikleri itirazat ile kalplerinde manevi yaralar açıldı. Artık teehhüle rağbet etmeyen nisvan çoğalmaya başladı."
[Günümüz Türkçesine çeviri: Feministler haklarını topla, tüfekle elde etmedikleri için kılıç ve mermi ile yaralanmadılar, ama kendilerinin diğer yarısı olan erkeklerin itirazları nedeniyle duyguları yaralandı. Evlenmek istemeyen kadın sayısı artık çoğaldı.]
(Fatma Aliye, "İlim ile Cehl", İnkılab Gazetesi, S.7, 18 Şaban 1327 [1910])

Eserleri

• 1891Hayal ve Hakikat (Ahmed Mithad Efendi ile birlikte), İstanbul, Tercüman-ı Hakikat Matbaası (yeniden basım: Hayal ve Hakikat; Ahmet Midhat, Fatma Aliye, Önsöz: Fatih Altuğ, Eylül Yayınları, 2002)
• 1892Muhadarat (yeniden basım: Muhadarat; Fatma Aliye, Haz: H. Emel Aşa, Enderun Kitabevi, 1996)
• 1892Nisvan-ı İslâm
• 1896Ref'et (yeniden basım: Refet; Fatma Aliye, Haz: Nurullah Çetin, L&M Kitaplığı, 2007)
• 1898Levayih-i Hayat (yeniden basım: Hayattan Sahneler (Levayih-i Hayat); Fatma Aliye, Haz: Tülay Gençtürk Demircioğlu, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları)
• 1898Udi (yeniden basım: Udi; Fatma Aliye, Haz: Ferit Ragıp Tuncor, Selis Kitaplar, 2002)
• 1899 Taaddut-u Zevcat, Mahmut Esat ile birlikte, Konstantiniyye, Tahir Bey Matbaası (yeniden basım: Çokeşlilik, Taaddüd-i Zevcat; Fatma Aliye, Mahmut Esat, Haz: Firdevs Cambaz, Hece Yayınları, 2007)
• 1899 Taaddut-u Zevcât için Zeyl (Çok Eşlilik kitabı için ek), Konstantiniyye, Tahir Bey Matbaası
• 1900Terâcim-i Ahvâl-i Felâsife
• 1900İstila-i İslam, İstanbul, Tahir Bey Matbaası
• 1901Nâmdârân-ı Zenân-ı İslâmiyân (İslam Dünyasının Ünlü Kadınları)
• 1901Tedkîk-i Ecsâm
• 1910Enin (yeniden basım: Enin; Fatma Aliye, Der: Tülay Gençtürk Demircioğlu, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2005)
• 1913Kosova Zaferi / Ankara Hezimeti: Tarih-i Osmaninin Bir Devre-i Mühimmesi
• 1913Ahmed Cevdet Paşa ve Zamanı, Desaadet, Kanaat Matbaası (yeniden basım: Ahmet Cevdet Paşa ve Zamanı; Fatma Aliye, Pınar Yayınları, 1994)

"Nisvan-ı İslâm" adlı eseri Fransızca ve Arapça'ya, "Udî" adlı romanı Fransızca'ya çevrilmiştir.

(Bilgiye ulaşılamadı)

Fatma Aliye Hanım, Hilal-i Ahmer Cemiyeti'nin (bugünkü Kızılay) ilk kadın üyesidir.

Fatma Aliye özel eğitim almıştır.

1897 Nisvan-ı Osmaniye İmdat Cemiyeti kurucusu

• Annesi:Adviye Hanım
• Babası:Ahmet Cevdet Paşa (tarihçi, Mecelle'nin yazarı (1877 ve 1926 yılları arasında yürürlükte olan ve Mecelle-i Ahkâm-i Adliye adıyla, İslâm hukukuna uygun olarak hazırlanmış kanun)
• Kız kardeşi:Emine Semiye Hanım (yazar, romancı, kız okulları müfettişi, Hanımlara Mahsus Gazete'nin yazarı, matematik kitabı yazarı, Şefkat-i Nisvan ve Hizmet-i Nisvan dernekleri kurucusu, öğretmen, İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Osmanlı Demokrat Fırkası aktif üyesi)
• Ağabeyi:Ali Sedat Bey (Mantıkçı)
• Kızları:Hatice, Ayşe, Nimet, İsmet
• Evlilik:Kolağası (Yüzbaşı) Faik Bey
• Torunu:Suna Selen (tiyatro ve sinema oyuncusu)
• Dostları:Nigâr Hanım (şair) Şair Nigar, Makbûle Hanım (şair), Fahrünissâ Hanım (şair), Muallim Naci (edebiyatçı, sözlük yazarı), Ahmed Mithat Efendi (yazar, gazeteci), Pierre Loti (romancı), Emile Julliard (yazar), Rıza Tefik (şair, felsefeci, poitikacı)

Sokak adı

Fatma Aliye Hanım'ın adı, bir tanesi Beyoğlu'nda (İstanbul) ve diğeri Çankaya'da (Ankara) iki sokağa verilmiştir.

50 Liralık banknot

2009 yılında Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, dokuzuncu emisyon çerçevesinde (E9 serisi) 50 liralık banknotların arka yüzünde hokka, tüy kalem, kâğıt ve kitap gibi imgelerle birlikte Fatma Aliye Hanım'ın portresini de kullanmıştır.

Hayal ve Hakikat Sergisi

İstanbul Modern Müzesi'nde, 16 Eylül 2011 – 22 Ocak 2012 tarihleri arasında adını Fatma Aliye Hanım'ın ilk romanı olan Hayal ve Hakikat'ten alan ve Fatmagül Berktay, Zeynep İnankur, Burcu Pelvanoğlu, Levent Çalıkoğlu'nun küratörlüğünü yaptığı, 1900'lerden günümüze Türkiye sanat tarihindeki kadın sanatçılardan 72'sinin eserleriyle oluşturulmuş bir sergi organize etmiş ve kadın sanatçıların hayallerini hakikate nasıl dönüştürdüklerini örnekleyen bir seçki sunmuştur. Hayal ve Hakikat sergisi hakkında detaylı bilgi için bkz: http://www.istanbulmodern.org/tr/sergiler/gecmis-sergiler/hayal-ve-hakikat_23.html

Yayımlanan derlenmiş makaleleri

Fatma Aliye Hanım, Çok Eşlilik, Taaddud-u Zevcat , Ankara, 2007

Fatma Aliye Hanım çok eşliliği kabul etmeyen bir düşünürdü. Çok eşlilik konusunda kendisinden farklı düşünen ve hukuki, sosyal ve dini konulardaki yazılarıyla tanınmış Mahmud Esad Efendi ile çeşitli dergilerde yayımlanmış olan ilk önemli tartışmayı yürütmüştür.
Hece Yayınları bu makalelerin tümünü Çok Eşlilik adıyla kitaplaştırmıştır.

Belgesel

Nisvan - Tarihe Adını Yazdıran Kadınlar, Senaryo: Mustafa Karadiş, Yıldız Bakoğlu, Yönetmen: Hüsamettin Ünlüoğlu, 2010.

Tamara Pekala, "Hayattan Sahneler", 5harfliler.com. (10.3.2014)

Fatma Aliye, Hayattan Sahneler, (Levayih-i Hayat), çev; Tülay Gençtürk Demircioğlu 2002, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi 2013.

Hüseyin Aykol, Aykırı Kadınlar -Osmanlı'dan Günümüze Devrimci Kadın Portreleri, Ankara, 2012.

Sabancı Üniversitesi Diller Okulu Podcast Dizisi: Fatma Aliye ve Udi. http://www.sabanciuniv.edu/do/eng/PodCast/files/podcast21.mp3

Şahika Karaca, "Fatma Aliye Hanım'ın Türk Kadın Haklarının Düşünsel Temellerine Katkıları", Karadeniz Araştırmaları, Güz 2011, Sayı 31, ss. 93-110, http://www.karam.org.tr/Makaleler/748544411_006_karaca.pdf

Firdevs Canbaz Yumuşak, Fatma Aliye Hanım`ın Feminizm ile ilişkisi, Zaman, 12. Ekim 2008, http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=748238&title=yorum-firdevs-canbaz-yumusak-bir-osmanli-munevveri-fatma-aliye-hanimla-yeniden&haberSayfa=1 (Erişim 8.1.2012).

Fatma Aliye Bir Osmanlı Kadın Yazarın Doğuşu; Ahmet Midhat, Sel Yayıncılık, 1994.

Ahmet Mithat Efendi (çeviren Bedia Ernat) Fatma Aliye, Bir Osmanlı Kadın Yazarın Doğuşu, İstanbul, 2011.

Boris Kalnoky, "Streit um erste Frau auf türkischen Banknoten", welt.de,16.10.2008,
http://www.welt.de/politik/article2585827/Streit-um-erste-Frau-auf-tuerkischen-Banknoten.html

Fatma Karabıyık Barbarosoğlu, Fatma Aliye: Uzak Ülke, İstanbul, 2007.

Serkan Alkan İspirli, "Osmanlı kadınının şiiri", Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, V.2/4, 2007, http://www.turkishstudies.net/sayilar/sayi6/30alkanispirliserhan.pdf (Erişim 27.2.2012).

Firdevs Canbaz, Fatma Aliye Hanım'ın Romanlarında Kadın Sorunu, Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı Bölümü, Ankara, 2005, http://www.thesis.bilkent.edu.tr/0002839.pdf (Erişim 8.1.2012).

Tamer Kütükçü, "Fatma Aliye'nin Udi'sinde Kadın ve Müziğin Modernizasyonu". Varlık, Ekim 2004, ss. 36-42.

Ogün Kırtıl, "Fatma liye ve Muhâdarât'ı", Kadın Araştırmaları Dergisi, 8, 2003, ss. 101-26.

Nilay Özer, "Acem Ali- Ulviye ya da Fatma Aliye Hanım", Tarih ve Toplum Dergisi, XL/237, Eylul 2003, ss. 61-64.

Fatma Aliye, Hayattan Sahneler (Levâyih-i Hayât). Hazırlayan ve Çeviren. Tülay Gençtürk Demircioğlu. İstanbul, 2002.

Ahmet Mithat, Fatma Aliye, Hayâl ve Hakikat, İstanbul, 2002.

Bahriye Çeri, "Bir Kadın ve Ahmet Mithat Efendi".Tarih ve Toplum, XXXIV/203, Kasım 2000, ss. 29-34.

Mediha Göbenli, "Ahmed Midhat Efendi ve Osmanh Türk kadın yazarları Fatma Aliye Hanım ve Fitnat Hanım", Tarih ve Toplum Dergisi, XXXIV/203, Kasım 2000, ss. 35-40.

Ahmet Mithat Efendi, Fatma Aliye Hanım yahut Bir Muharrire-i Osmaniye'nin Neşeti. Çev. Lynda Goodsell Blake, Yayına haz. Müge Galin, İstanbul, 1998.

Mübeccel Kızıltan, "Gizli Bir Öykünün Peşinde", Toplumsal Tarih 3, No.16, 1998, s. 21.

Nazan Aksoy, "Fatma Aliye Hanım'ın 'Muhazarat'ında Kadın Açısı,Batı ve Başkaları, İstanbul, 1996, ss. 85-102.

Yaprak Zihnioğlu, "Erken Dönem Osmanlı Hareket-I Nisvanının iki büyük düşünürü Fatma Aliye ve Emine Seniye", Tarih ve Toplum 31, no. 186, 1999, s.336-43.

Yaprak Zihnioglu, "Fatma Aliye ve Emine Semiye", Tarih ve Toplum Dergisi, XXXI/186, Haziran 1999, ss. 4-11.

Bürkem Cevher "Mübeccel Kızıltan ile Fatma Aliye Hanım üzerine…". Röportaj, Boğaziçi Dergisi, Sonbahar 1994, ss. 64-66.

Tülay Gençtürk, Fatma Aliye Hanım ve bir şiiri, Tarih ve Toplum, XXII/128, Agustos 1994, 10-12.

Ahmet Mithat Efendi, Fatma Aliye Bir Osmanlı Kadın Yazarın Doğuşu, Osmanlıcadan çeviren Bedia Ermat, İstanbul, 1994.

Mübeccel Kızıltan; Tülay Gençtürk, Atatürk Kitaplığı Fatma Aliye Hanım Evrakı Kataloğu I, İstanbul, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, 1993.

Emel Aşa, Fatma Aliye Hanım, Hayatı, Sanatı, Eserleri, Fikirleri, Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 1993.

Mübeccel Kızıltan, Fatma Aliye Hanım Yaşamı-Sanatı-Yapıtları ve Nisvan-ı İslam, İstanbul, 1993.

Emel Aşa, Fatma Aliye Hanım, İstanbul Üniversitesi, 1992.

Behçet Necatigil, "1892'de Çıkan 'Muhâdarât'ı Batıda da Tanınan İlk Kadın Romancımız: Fatma Aliye Hanım. Milliyet Sanat Dergisi, 240, 13.07.1977, ss.13-15, 33.

Ahmed Mithad Efendi, Bir Muharrire-i Osmaniye'nin Neşeti (Bir Osmanlı Kadın Yazarın Doğuşu), İstanbul, 1883
Bir Muharrire-i Osmaniye'nin Neşeti (Bir Osmanlı Kadın Yazarın Doğuşu), Ahmed Mithad Efendi'nin "Seni sana takdim ediyorum" ifadesiyle, Fatma Aliye Hanım'a ithaf ettiği bir kitaptır ve Ahmet Mithat'ın Fatma Aliye'yi anlattığı yazıları ve Fatma Aliye'nin Ahmed Mithad'a yazdığı mektuplarından oluşmaktadır.

Fatma Aliye Hanım tanıtım sayfasında yararlanılan kaynaklar

• Bkz. Hakkında Yazılanlar maddesi
• Fatma Aliye, "İlim ile Cehl", İnkılab Gazetesi, S.7, 18 Şaban 1327, 22 Ağustos 1325.
• Fatma Aliye ve Mahmud Esad, Çok Eşlilik Taaddüd-I Zevcat, Ankara, 2007, s. 66.
• Fatma Aliye Hanım Evrakı, Atatürk Kitaplığı, 9/1 sıra numaralı belge.
• Fatma Aliye, Muhadarat, İstanbul, 2005, s. 317.

Fatma Aliye Hanım tanıtım sayfasındaki görsel için kaynak

• Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi
• http://www.milliyet.com.tr/2002/11/10/sanat/san04.html