İstanbul Kadın Müzesi

Konu Başlıkları

Galeri

Feminist yazar

Zabel Yesayan makalelerinde, romanlarında ve hikayelerinde toplumsal cinsiyet eşitsizliği ve kişisel özgürlük ile toplumun geleneksel beklentileri arasındaki ikilemi dile getirdi. Eserlerinde ayrıca toplumsal sınıflar arasındaki ekonomik, politik ve ideolojik mücadeler konularını da işlemiştir.

İlk Ermeni feminist kadın romancı Sırpuhi Düsap'ın düşünceleri Zabel Yesayan için çok etkileyici idi. Otobiyografisi Silihdari Bardeznerı'nda (Silihdar Bahçeleri) ilk gençlik yıllarında kız arkadaşlarıyla birlikte Düsap'ın romanlarını okuduklarını ve feminist yazarın eserlerinde kendi sorunlarına çare bulmaya çalıştıklarını anlatır.

"Bayan Düsap edebiyat dünyasına atılmaya aday olduğumu duyduğunda, bu yolda kadınları defne yapraklı taçlardan ziyade dikenlerin beklediğini söyleyerek uyardı beni. Bizim gerçekliğimizde, bir kadının ortaya çıkıp kendisine bir yer edinmek istemesine tahammül edilmediğini, bunu aşabilmek için, vasatın çok üzerine çıkmak gerektiğini söyledi ve ekledi: Bir erkek ortalama bir yazar olabilir, ama bir kadın asla."
(Zabel Yesayan)
Melissa Bilal, "Pagavan E (Yeter!): Zabel Yesayan'ın Barış Çağrısını Duyabilmek", Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, Mart 2009, Sayı 7.

Gazeteci Zabel Yesayan

Zabel Yesayan'ın ilk yazısı 1895 yılında Dzağig (Çiçek) dergisinde yayımlandı. Paris'te öğrenimi sırasında Mercure de France, Humanité Nouvelle, Ecrit pour l'Art, La Grande France gibi Fransız edebiyat dergilerinde ve Tzolk (Işın), Mer Ugin (Çizgimiz/Yolumuz), Arşav (Yarış) adlı Ermeni dergilerinde yazdı. 1903-1904 yılları arasında İstanbul'da çıkan Dzağig (Çiçek) ve 1911 yılında New York'ta yayımlanan Arakadz (Alagöz Dağı) dergilerinde kadın köşesini hazırladı.

Editör Zabel Yesayan

Zabel Yesayan'ın 1927 ve 1930 yılları arasında editörlüğünü yaptığı dergiler

Erivan Dergisi (1925-1930 arası yayımlandı), Paris

Ecrit Pour l'Art, Paris

Aztag (Faktör), İstanbul

Savaş karşıtı Zabel Yesayan

"Dünyanın her tarafından, birbirinden bağımsız yükselen barış dilekleri birbirini kucaklıyor, tamamlıyor ve karşı konulmaz, tek, evrensel bir ideal oluşturuyorlar. Halklar veya toplumsal gruplar arasında kavgalardan yorgun ve yılgın insanların gözlerinde büyük bir umut parıldıyor; çünkü hem galipler hem mağluplar ateşkese muhtaç."
(Zabel Yesayan, Gini...Khağağutyan Hamar – Kadın... Barış İçin, 1911)

"(...) Eski pişmanlıklardan miras kalmış düşmanlıkların tohumlarını çocuğun körpe ruhundan söküp atacak ve onun gelecekteki parıltılı ve sınırsız ruhsal barışa hazırlayacak olan kimdir: Sadece anne."
(Zabel Yesayan, Gini...Khağağutyan Hamar – Kadın... Barış İçin, 1911)

"(...) Kadınların eğitim yoluyla barışı sağlamak için bir araya gelmesi Fransa'da feminist hareketin belkemiğini oluşturuyor ve bu hareket başka ülkelerdeki şubeleri ve taraftarlarıyla oralardaki kadın hareketlerinin de yönünü belirliyor."
(Zabel Yesayan, Gini...Khağağutyan Hamar – Kadın... Barış İçin, 1911)

Yesayan'ın bahsettiği cemiyetlerden biri de Paris'te Polonya Sosyalist Enternasyonal kadın hareketinin öncülerinden yazar Maria Szeliga'nın (Chélige-Loevy) kurduğu Alliance Universalle des Femmes pour la Paix par l'Education (Eğitim yoluyla Barış için Uluslararası Kadın Birliği) örgütüydü. Zabel Yesayan bu örgütün üyesiydi ve örgütten esinlenerek, kendisi de Bayan Hasan Fehmi'yle (yani Hasan Fehmi Bey'in eşiyle) birlikte farklı din ve milletlerden Osmanlı kadınlarını bir araya getirecek bir barış derneği kurma girişiminde bulunmuştu. 6 Ekim 1908 tarihli bir mektubunda eşine, Prens Sabahattin ile karşılaştığını ve ona planlarından bahsettiğini, onun da "barış ligi" kurma fikrini coşkuyla karşıladığını, çoğu prensesin kendisini destekleyeceğini söylediğini yazar. Yine 1908'de Kadıköy'den Paris'teki eşine yazdığı bir mektupta birliğin adının Ligue de Solidarité des Dames Ottomanes (Osmanlı Kadınları Dayanışma Cemiyeti) olmasına karar verdiklerini söyleyerek, kocası Dikran'dan Szeliga'yla görüşerek Alliance Universalle des Femmes pour la Paix par l'Education'un tüzüğünden bir örnek alıp kendisine göndermesini rica eder.
(Melissa Bilal, Pagavan E (Yeter!): Zabel Yesayan'ın Barış Çağrısını Duyabilmek, Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, Mart 2009, Sayı 7)

Zabel Yesayan'ın Balkan Savaşı hakkındaki yazıları

"(...) Savaş ilan edildi... Savaşın yanı başımızda olduğunun bilincindeyiz, fakat yine de sakin ve tekdüze hayatımıza devam ediyoruz."
(Zabel Yesayan, Pavagan E – Yeter, 1912, s.162)

"(...) Felaket ölümcül gölgesini başkentin en huzurlu evlerine kadar yayıyor. Fakat her aile sadece kendi askerini düşünüp onu ölüm tehlikesinden uzak tutmak için çare arıyor; (...) ve herkes bu talihsizliği kişisel bir felaket olarak algılıyor. Kimse resmin bütününü, dehşetin büyüklüğünü kavramıyor; kimse gerçekten bir savaş olduğunun ve her an kan döküldüğünün farkında değil."
(Zabel Yesayan, Pavagan E – Yeter, 1912, s.162, s.164)

"(...)Sinsi diplomasinin resmi ya da gayrı resmi oyunlarından bana ne? Şu anda iki tarafta binlerce köylünün, binlerce günahsız ve saf insanın kanı dökülüyor. (...) İki taraftan da insanların tüfeklerin gürültüsünü bastırıp 'Yeter! Yeter!' diye haykırmaları gerek."
(Zabel Yesayan, Pavagan E – Yeter, 1912, s. 169).

Otorite karşıtı Zabel Yesayan

Zabel Yesayan'ın Erivan Üniversitesi'ndeki öğrencisi Rupen Zaryan anılarında, Yesayan'ın kendisi sınıfa girdiğinde öğrencilerinin ayağa kalkmalarından rahatsız olduğunu anlatır: "Bu talebimin kurallara ters düşeceğinin farkındayım, ama hazır ola geçtiğinizi görmek beni çok rahatsız ediyor.O kadar askeri bir davranış ki bu. Bundan sonra bana olan saygınızı başka bir şekilde göstermenizi rica edeceğim. Örneğin derse zamanında gelerek..."
(Melissa Bilal, Pagavan E (Yeter!): Zabel Yesayan'ın Barış Çağrısını Duyabilmek, Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, Mart 2009, Sayı 7)

Tanık Zabel Yesayan

Zabel Yesayan'ın 1911'de yayımlanan Averagnerun Meç (Yıkıntılar Arasında) adlı eseri için Marc Nichanian şöyle yazmaktadır:

Bir edebiyat eseri miydi, bir günlük mü, yoksa bir röportaj mı? 'Tanıklık' sözcüğü (Ermenice vgayutyun), o günlerde edebi bir türü, bir tavrı ya da özel bir yazı biçimini belirtmiyordu. Oysa Yıkıntılar Arasında tam da böyle bir kitaptır: Bir tanıklık kitabıdır ve kuşkusuz, tanıklığı edebiyata dönüştürebilen tek Ermenice eserdir. (...) Zabel Yesayan, daha 1909'da tanınmış bir yazardı. Roman türünde pek çok eser yayımlamıştı. Ülkenin yenilenmesinde rol almak umuduyla 1908'de İstanbul'a kesin dönüş yapmaya karar almıştı (o güne dek, kocasının ve çocuklarının yaşadığı Paris ile İstanbul arasında mekik dokuyordu). Ermeni Patrikliği'nin kurduğu ikinci heyetle birlikte 1909 Haziran'ının sonunda, yani olaylardan iki buçuk ay sonra Kilikya'ya gönderildi. Yesayan'ın görevi, Adana'da ve çevre yerlerde sokakta kalmış çocukları olabildiğinde toparlamak ve onlar için yetimhaneler kurmaktı.
(Marc Nichanian, Edebiyat ve Felaket, İletişim, 2011, s. 43).

Zabel Yesayan 1909 Haziran ayından itibaren üç ayı Adana, Mersin ve Kilis üçgeninde dolaşarak geçirir. Eylül sonunda İstanbul'a döner. 1,5 sene sonunda Averagnerun Meç kitabını tamamlar.
Eğer kan ve ateşle aklını yitiren bu insanların yaşadığı felaketi anlatabilirsem, bu vatana karşı görevimi yapmış olacağım. Yesayan, bu kitabı yazmaktaki amacının tanıklık ettiği sınırsız acıyı hem kendi cemaatinin insanlarına hem de olaylardan haberi olmayan Müslüman Türklere aktarmak olduğunu ifade eder. Türkler ve Ermeniler arasında karşılıklı şüphe ve güvensizliğin doğmasından endişe duyar. Bir ortak yaşam alanı yaratmaktan yanadır.

Yesayan 1912 yılında topraklarından kaçıp İstanbul'a sığınan Balkan muhacirlerine bakarak şöyle diyecekti:

Yerinden yurdundan edilmiş ve kaçak. Onlarla aramızda ortak olan ne? Bizi aynılaştıran. Yüzlerindeki korku dolu ifade, içimde sönmeye yüz tutmuş derin ve unutulması zor acıları tekrar canlandırıyor.
(Melissa Bilal, Pagavan E (Yeter!): Zabel Yesayan'ın Barış Çağrısını Duyabilmek, Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, Mart 2009, Sayı 7)

Zabel Yesayan'ın kitapları

(Seçki)

• Isbasman Srahin Meç (Bekleme Odasında), ilk romanı, 1903. Dzağig dergisinde tefrika edildi.
• Hılunen yev Imposdnen (İtaatkarlar ve Asiler), 1906.
• Geğdz Hancarner (Sahte Dahiler), 1909. Ermeni aydınları eleştirdiği bu tefrika romanın tepkiler nedeniyle yayımı durduruldu, daha sonra kitap olarak çıktı.
• Averagnerun Meç (Yıkıntılar Arasında, 1911).
• Pavagan E (Yeter), 1912`de yazdığı tahmin ediliyor. İlk kez 1922'de Arek (Güneş) Dergisi'nde Viyana ve Berlin'de tefrika edildi. 1925'te İstanbul'da yayımlanan Yerp Aylevıs, Çen Sirer, Koğı, Vebı (Artık Sevmediklerinde, Peçe) derlemesinin ikinci baskısında yer aldı.
• Joğovurti Mı Hokevarkı (Bir Halkın Son Nefesi), 1917
• Verçin Pajagı (Son Kadeh), 1917
• Muradi Camportutyunı Svazen Tebi Batum (Murad'ın Sivas'tan Batum'a Yolculuğu), Boston, 1920.
• Hokis Aksoryal (Ruhum Sürgünde) Viyana, 1922.
• Nahançoğ Ujen (Geri Çekilen Güçler), Berlin, 1923, Arek (Güneş) dergisinde tefrika edildi.
• Brometeosın Azadakrıvadz (Kurtarılmış Prometheus), Marsilya 1928.
• Grage Şabig (Ateşten Gömlek), Erivan 1934.
• Silihdari Bardeznerı (Silihdar Bahçeleri), Erivan, 1935 (otobiyografi).
• Barba Khachig (Khaçig Amca), Erivan, 1936.
• Silahdar'ın Bahçeleri (Zabel Yesayan'ın eserlerinden seçmelerin Türkçe çevirisi), Belge Yayınları, İstanbul, 2006.
• Yıkıntılar Arasında, Ermenice'den Türkçeye çeviri: Kayuş Çalıkman Gavrilof, Aras Yayıncılık, İstanbul, 2014.

• Okulsever Kadınlar Cemiyeti üyesi
• Milletperver Ermeni Kadınlar Cemiyeti Üyesi
• Üsgüdari Hay Dignants Ingerutyun (Üsküdar Kadınlar Cemiyeti) başkanı
• Alliance universalle des femmes pour la Paix par l'Education (Eğitim yoluyla Barış için Uluslararası Kadın Birliği) üyesi, Fransa
• Sovyet Yazarlar Birliği üyesi, Ermenistan

• Üsküdar Surp Haç İlkokulu
• Sorbonne Üniversitesi`nde (Paris) edebiyat ve felsefe eğitimi, 1895
• Zabel Yesayan üniversite eğitimi alan ilk Osmanlı Ermeni kadınıdır.

Dignants Miutyun (Kadınlar Birliği), Azkanıver Hayuhyats Ingerutyun (Milliyetperver Ermeni Kadınlar Cemiyeti), Ashkhadanki Dun (Çalışma Evi) kuruluşlarını konferanslar vererek destekledi.

• 1917-1918 Bakü'de mülteci ve yetimlerin yerleştirilmesi çalışmalarına katıldı.
• 1920-1921Kilikya'da yetimhanelerde çalıştı.
• 1927- 1933HOG (Ermenistan'a Yardım Komitesi) Paris kolunda etkin oldu.

• Annesi:(Bilgiye ulaşılamadı)
• Babası: Mıgırdıç Hovhannesyan (yazma ustası)
• Evlilik:Dikran Yesayan (Ressam)
• Kızı:Sofi Yesayan
• Oğlu: Hrand Yesayan
• Dostları: Kayianne Madagyan (Fröbel anaokulları kurucusu, feminist) Sırpuhi Dussap (Yazar), Arpiar Arpiaryan (edebiyatçı), Levon Paşalyan (edebiyatçı), Dikran Gamsaragan (edebiyatçı), Arşag Çobanyan (editör), Fehime Sultan (Sultan V. Murat'ın kızı, hükümdarlık süresi: 30 Mayıs – 31 Ağustos 1876), Maria Cheliga (Polonya kökenli Fransız feminist), Hasan Fehmi Bey (İttihat ve Terakki Cemiyetini eleştiren gazeteci. Gazeteci Hasan Fehmi Bey'in bir suikasta kurban gittiği 6 Nisan günü, 1996'da Türkiye Gazeteciler Cemiyeti tarafından "Öldürülen Gazeteciler Günü" olarak olarak kabul edildi)

Zabel Yesayan belgeseli

• Film (2008), Remembering and Forgetting in the City: Finding Zabel Yesayan. Yönetmen: Talin Suciyan & Lara Aharonian, 35 dak.
• Zabel Yesayan belgeselinin tanıtım filmi

Anısına cadde adı

Erivan'da (Ermenistan) Zabel Yesayan Caddesi vardır.

Zabel Yesayan arşivi

Charents Museum of Literature and Arts (Erivan) arşivinde, Zabel Yesayan'ın kişisel eşyaları, el yazısıyla yazılmış belgeleri, fotoğrafları ve Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ndeki politik eleştirel görüşleri nedeniyle yargılandığı mahkeme kayıtları bulunmaktadır.

• Hazal Halavut, "Zabel ile Halide", gazeteduvar.com.tr, 3.5.2018 (5.5.2018).
• Ümit Kurt, Alev Er, "Bu feryat yüz yıldır duyulmayı bekliyor", agos.com.tr, 21.8.2014 (25.9.2014).
• Nükhet Eren, "Aşık ile Zabel Yesayan", birgun.net, 25.5.2014ç
• Marc Nichanian, Edebiyat ve Felaket, İletişim, 2011.
• Elif Şafak, "Sürekli Sürgün: Zabel Yesayan Üzerine bir İnceleme", İmparatorluğun Çöküş Döneminde Osmanlı Ermenileri - Bilimsel Sorumluluk ve Demokrasi Sorunları, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011.
• "Ermeni Feminist Yazarlar Söyleşisi", hrantdink.org, 9.3.2011, http://www.hrantdink.org/?Detail=282&Activities=17 (8.12.2011).
• Melissa Bilal, "Pavagan e (yeter!): Zabel Yesayan'ın barış çağrısını duyabilmek", Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, Mart 2009, Sayı 7.
• Victoria Rowe, A History of Armenian Women's Writing 1880-1922, London, 2009.
• Nyree Abrahamian, "This International Women's Day, let's celebrate Zabel Yesayan", reporter.am, 5.3. 2009.
• http://www.reporter.am/go/article/2009-03-05-this-international-women-s-day-let-s-celebrate-zabel-yesayan (11.12.2011).
• Lerna Ekmekçioğlu; Melissa Bilal, Bir Adalet Feryadı – Osmanlı'dan Türkiye'ye Beş Ermeni Feminist Yazar 1862-1933, İstanbul, 2006.
• Mark Nichanian "Zabel Yesayan: The End of Testimony and the Catastrophic Turnabout", ss. 187-242 Writers of disaster: Armenian literature in the twentieth century, vol. 1, The national revolution, Princeton, The Gomidas Institute London, 2002.
• Aram Arkun, "Finding Zabel Yesayan In NYC", The Armenian Mirror-Spectator , 14.5.2011.

Zabel Yesayan tanıtım sayfasında yararlanılan kaynaklar

• Melissa Bilal, Pagavan E (Yeter!): Zabel Yesayan'ın Barış Çağrısını Duyabilmek, Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, Mart 2009, Sayı 7.
• Hasmik Khalapyan, "Kendine Ait Bir Feminizm: Zabel Yesayan'ın Hayatı ve Faaliyetleri", Lerna Ekmekçioğlu; Melissa Bilal (ed.), Bir Adalet Feryadı – Osmanlı'dan Türkiye'ye Beş Ermeni Feminist Yazar 1862-1933 içinde, İstanbul, 2006, ss. 167-200.

Zabel Yesayan tanıtım sayfasındaki görseller için kaynaklar

• http://www.mirrorspectator.com/2011/05/14/%E2%80%98finding-zabel-yesayan%E2%80%99-in-nyc/.
• Aras Yayınevi, İstanbul
• Zabel Yesayan, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Zabel_Yesayan

İstanbul Kadın Müzesi® (İKM), Zabel Yesayan tanıtım sayfasındaki desteği için Melissa Bilal'e ve Zabel Yesayan görselleri için Aras Yayınevi'ne teşekkür eder.